Liên kết vùng – mảnh ghép còn thiếu trong bài toán nâng tầm nông sản vùng cao

Trong nhiều năm qua, bài toán nâng tầm nông sản vùng cao vẫn loay hoay tìm lời giải bởi một mảnh ghép quan trọng chưa được hoàn thiện: liên kết vùng. Trong khi các sản phẩm đặc hữu như chè Tân Uyên, dược liệu Hà Giang hay gạo Séng Cù Lai Châu có chất lượng vượt trội và giá trị văn hóa đặc trưng, thì con đường từ “vùng nguyên liệu” đến “thị trường tiêu thụ” lại gãy đoạn.

Sự thiếu hụt kết nối giữa các khâu – từ sản xuất nguyên liệu, chế biến, vận chuyển, quảng bá cho đến phân phối – khiến nông sản vùng cao vẫn chủ yếu tiêu thụ nội địa với giá trị thấp, thiếu khả năng cạnh tranh. Bài toán “bản đồ liên kết vùng” trở nên cấp bách hơn bao giờ hết, nhất là khi thương mại điện tử và kinh tế số đang mở ra cơ hội thu hẹp khoảng cách địa lý, đưa sản vật miền núi lên bản đồ tiêu dùng toàn quốc và quốc tế.

Thực trạng chuỗi giá trị nông sản vùng cao hiện nay

Mặc dù nhiều địa phương miền núi phía Bắc đã tích cực triển khai chương trình OCOP, xây dựng thương hiệu nông sản và xúc tiến thương mại, nhưng thực tế cho thấy chuỗi giá trị vẫn phát triển manh mún, thiếu đồng bộ. Sản phẩm nông nghiệp chủ yếu vẫn được tiêu thụ qua các kênh truyền thống, giá cả bấp bênh, phụ thuộc vào thương lái trung gian. Nhiều hợp tác xã, hộ sản xuất nhỏ lẻ gặp khó trong việc tiếp cận thị trường rộng lớn do hạn chế về năng lực tiếp thị, bao bì, logistics cũng như hạ tầng thương mại điện tử chưa đồng bộ.

Mặt khác, mối liên kết ngang giữa các địa phương cùng sản xuất một loại sản phẩm – như chè, thảo quả, quế – hầu như chưa hình thành. Điều này khiến các tỉnh lãng phí cơ hội hình thành vùng nguyên liệu tập trung quy mô lớn và mất lợi thế khi đàm phán với các nhà phân phối hoặc sàn thương mại điện tử. Trong khi đó, kết nối dọc giữa sản xuất – chế biến – tiêu thụ lại đứt gãy, khiến sản phẩm khó nâng cao giá trị gia tăng. Thiếu quy hoạch liên kết vùng bài bản, nhiều tiềm năng nông sản địa phương vẫn đang ngủ quên trên chính mảnh đất trù phú của mình.

Vai trò của liên kết vùng trong phát triển nông sản

Liên kết vùng đóng vai trò như “trục xương sống” trong việc tối ưu hóa chuỗi giá trị nông sản, đặc biệt ở các địa phương miền núi và trung du vốn có điều kiện tự nhiên phân mảnh và kết nối hạ tầng còn hạn chế. Việc sản xuất manh mún, thiếu định hướng vùng nguyên liệu tập trung, khâu sơ chế – chế biến không đồng bộ với sản lượng và thời vụ, cộng thêm đầu ra phụ thuộc vào thương lái nhỏ lẻ đã khiến giá trị gia tăng của nông sản vùng cao bị sụt giảm đáng kể. Trong bối cảnh đó, liên kết vùng chính là “chìa khóa” để giải bài toán nâng tầm nông sản – từ tổ chức lại sản xuất đến điều phối cung cầu, từ chia sẻ hạ tầng logistics đến tiêu chuẩn hóa chất lượng.

Tại Hội nghị “Thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử” tổ chức ở Lai Châu vào tháng 5/2025, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) Lê Hoàng Oanh nhận định: “Với đặc thù địa lý và văn hóa, vùng trung du và miền núi phía Bắc có rất nhiều sản phẩm đặc trưng, mang giá trị riêng biệt. Tuy nhiên, để những sản phẩm này bước ra thị trường lớn, đặc biệt là thị trường số, rất cần một sợi dây liên kết bền chặt giữa các địa phương, doanh nghiệp và nền tảng công nghệ. 

Thương mại điện tử chính là phương thức hiện đại để tối ưu hóa chuỗi giá trị nông sản, giúp mỗi đặc sản địa phương trở thành một thương hiệu số có sức sống bền vững”. Nhận định này cho thấy rõ ràng, trong thời đại chuyển đổi số, liên kết vùng không chỉ giới hạn trong phạm vi địa lý hay logistics, mà còn là sự kết nối dữ liệu, nền tảng và thị trường.

Chia sẻ với phóng viên, ông Vương Thế Mẫn – Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Lai Châu – cho biết: Một trong những mục tiêu then chốt của Hội nghị “Thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử – Nâng tầm sản phẩm vùng trung du và miền núi phía Bắc” lần này là hiện thực hóa các mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp được nêu tại Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 05/5/2020 của Bộ Chính trị. Nghị quyết này khẳng định vai trò mang tính đột phá của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong chiến lược phát triển quốc gia.

Ông Mẫn nói rằng: Sự kiện cũng là bước cụ thể hóa Kế hoạch số 01-KH/BCĐTW của Ban Chỉ đạo Trung ương về Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, đặc biệt là triển khai phong trào ‘Bình dân học vụ số’, cùng với Nghị quyết số 09-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Lai Châu về chương trình chuyển đổi số giai đoạn 2021–2025, định hướng đến năm 2030.

Theo ông, hội nghị không chỉ là dịp để các địa phương giới thiệu, quảng bá và kết nối sản phẩm nông sản đặc trưng, mà còn là nền tảng xây dựng các chuỗi giá trị bền vững, góp phần khắc phục tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết. Ông nhấn mạnh: Khi các tỉnh cùng phối hợp trên nền tảng thương mại điện tử, chúng ta có thể hình thành một thị trường chung quy mô lớn hơn, giúp giảm chi phí logistics, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các sản phẩm vùng miền – đặc biệt là các sản phẩm OCOP – đồng thời giúp người tiêu dùng cả nước tiếp cận dễ dàng hơn với đặc sản chất lượng cao của khu vực.

Thực tế, khi các tỉnh trong vùng phối hợp xây dựng “bản đồ liên kết vùng” cho các mặt hàng chủ lực như chè Shan Tuyết, dược liệu bản địa, nông sản hữu cơ hay các sản phẩm OCOP, giá trị kinh tế và sức cạnh tranh của sản phẩm được nâng cao rõ rệt. Không chỉ giúp rút ngắn thời gian đưa hàng hóa ra thị trường, việc liên kết còn thúc đẩy chia sẻ thông tin thị trường, đồng bộ hóa tiêu chuẩn chất lượng và giảm thiểu rủi ro trong khâu tiêu thụ. Đây cũng là tiền đề để các địa phương cùng thu hút đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao, xây dựng trung tâm logistics vùng và hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã địa phương chuyển đổi số hiệu quả hơn./.