Xây dựng khung tiêu chí xuất xứ hàng hóa: Bước đi chiến lược bảo vệ thương hiệu Việt

Một khung tiêu chí thống nhất để xác định hàng hóa có xuất xứ Việt Nam đang được Bộ Công Thương gấp rút hoàn thiện. Đây là bước đi cần thiết nhằm lấp đầy khoảng trống pháp lý, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tạo môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp và nâng tầm uy tín thương hiệu "Made in Vietnam" ngay trên thị trường nội địa.

Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, việc xác định xuất xứ hàng hóa không chỉ quan trọng với hoạt động xuất - nhập khẩu mà còn cần được áp dụng rõ ràng đối với hàng hóa lưu thông trong nội địa.

Khung tiêu chí xuất xứ đang được xây dựng được coi là nền tảng để minh bạch hóa thị trường, bảo vệ người tiêu dùng và tạo sự công bằng cho doanh nghiệp.

Xuất xứ hàng hóa – khoảng trống cần lấp đầy

Trong nhiều năm qua, quy định về xuất xứ hàng hóa tại Việt Nam chủ yếu phục vụ hoạt động xuất nhập khẩu, dựa trên các Hiệp định thương mại tự do (FTA) mà nước ta đã ký kết. Tuy nhiên, với hàng hóa lưu thông trong nước, vẫn chưa có bộ tiêu chí pháp lý rõ ràng để xác định đâu là hàng hóa thực sự "sản xuất tại Việt Nam".

Thực tế cho thấy, khoảng trống này dẫn đến nhiều hệ lụy. Người tiêu dùng khó nhận diện nguồn gốc sản phẩm, trong khi doanh nghiệp sản xuất chân chính chịu thiệt thòi bởi sự cạnh tranh không bình đẳng từ những sản phẩm "đội lốt" hàng Việt. Thực tế cho thấy, không ít vụ việc gian lận thương mại bị phát hiện, từ hàng gia dụng, thời trang đến thực phẩm… đều gắn nhãn "Made in Vietnam" dù chỉ qua vài công đoạn đơn giản như đóng gói hay dán nhãn tại Việt Nam.

Theo chuyên gia thị trường Trần Mạnh Hùng, trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm tới nguồn gốc sản phẩm, việc sớm có khung tiêu chí thống nhất là yêu cầu cấp thiết. Đây không chỉ là cơ sở pháp lý để nhận diện hàng Việt chính hiệu, mà còn là công cụ bảo vệ uy tín hàng Việt trên chính sân nhà.

Đảm bảo tiêu chí: Hài hòa quốc tế, phù hợp thực tiễn

Theo ông Nguyễn Hoàng Hà, Phó Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương), định hướng, khung tiêu chí xác định xuất xứ hàng hóa trong nước sẽ được xây dựng trên cơ sở tham khảo các chuẩn mực quốc tế, nhưng có điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn Việt Nam.

Bộ khung gồm sáu nhóm nguyên tắc cốt lõi là xuất xứ thuần túy (sản phẩm được tạo ra hoàn toàn tại Việt Nam, từ nông sản, chăn nuôi đến tái chế); sản xuất từ nguyên liệu có xuất xứ Việt Nam (áp dụng cho sản phẩm được chế tạo chủ yếu từ nguyên liệu trong nước); gia công, chế biến làm thay đổi bản chất (nguyên liệu nhập khẩu nhưng công đoạn cuối tại Việt Nam làm thay đổi mã HS hoặc đạt tỷ lệ giá trị gia tăng Việt Nam tối thiểu khoảng 30%); loại trừ công đoạn đơn giả (đóng gói, trộn, dán nhãn, lắp ráp sơ sài…không được coi là sản xuất); nguyên tắc De Minimis (tỷ lệ nguyên liệu không đáp ứng CTC chiếm không quá 15% giá trị xuất xưởng thì sản phẩm vẫn có thể coi là hàng Việt); nguyên tắc giá trị gia tăng nội địa (sản phẩm phải đạt tỷ lệ nhất định về hàm lượng giá trị nội địa).

Về vấn đề này, ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) nhận định, bộ khung này sẽ giúp xác định rõ ràng nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa, đảm bảo tính minh bạch và tránh nhầm lẫn giữa hàng hóa trong nước và hàng nhập khẩu. Bên cạnh đó còn bảo đảm sự tương thích với hệ thống quy tắc xuất xứ quốc tế, hỗ trợ doanh nghiệp khi xuất khẩu. Bộ khung này sẽ giúp xác định rõ ràng nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa, đảm bảo tính minh bạch và tránh nhầm lẫn giữa hàng hóa trong nước và hàng nhập khẩu. Đồng thời là cơ sở để các doanh nghiệp Việt Nam hiểu rõ hơn về quy trình, thủ tục xác định xuất xứ hàng hóa, từ đó có thể tận dụng tối đa các ưu đãi từ các FTA và nâng cao khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế

Dưới góc độ của VCCI, bà Nguyễn Thị Thu Trang – Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI) đánh giá: "Nếu triển khai hiệu quả, đây sẽ là hàng rào kỹ thuật quan trọng để ngăn chặn gian lận xuất xứ, đồng thời củng cố niềm tin người tiêu dùng vào hàng Việt Nam."

Khung tiêu chí xác định xuất xứ trong nước mang lại lợi ích thiết thực cho cả thị trường và cộng đồng doanh nghiệp. Với người tiêu dùng, có căn cứ rõ ràng để phân biệt hàng Việt chính hiệu, tránh mua phải hàng gắn mác giả, nâng cao sự an tâm khi lựa chọn sản phẩm. Trong khi, doanh nghiệp được bảo vệ trước sự cạnh tranh thiếu lành mạnh, khẳng định giá trị thương hiệu khi sản phẩm đáp ứng tiêu chí xuất xứ, đồng thời thuận lợi hơn trong việc quảng bá và mở rộng thị trường. Còn đối với nền kinh tế, thúc đẩy doanh nghiệp tăng tỷ lệ nội địa hóa, tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Khung tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông thị trường trong nước sẽ là "lá chắn" quan trọng để bảo vệ thương hiệu Việt.

Có thể thấy, việc xây dựng bộ tiêu chí không chỉ là công cụ quản lý, mà còn là động lực để doanh nghiệp Việt chủ động đổi mới, nâng cao chất lượng sản phẩm, củng cố niềm tin người tiêu dùng và hội nhập quốc tế.

Theo ông Trương Văn Cẩm - Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam, trong bối cảnh hàng ngoại nhập khẩu ngày càng nhiều, cạnh tranh ngày càng gay gắt, khung tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông tại thị trường trong nước sẽ là "lá chắn" quan trọng để bảo vệ thương hiệu Việt. Đây cũng là chìa khóa để củng cố niềm tin người tiêu dùng, thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư sản xuất thực chất, từ đó phát triển thương hiệu quốc gia một cách bền vững.

Thách thức trong quá trình triển khai

Theo các chuyên gia kinh tế, dù kỳ vọng lớn, nhưng việc đưa bộ tiêu chí vào cuộc sống sẽ không tránh khỏi những khó khăn. Trước hết, thách thức nằm ở sự đa dạng ngành hàng, Việt Nam có hàng trăm ngành sản xuất, mỗi ngành có đặc thù riêng nên việc xây dựng tiêu chí vừa bao quát, vừa chi tiết là thách thức lớn.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Mạc Quốc Anh - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa thành phố Hà Nội cho biết, nếu quy trình phức tạp, khắt khe, doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ khó tiếp cận, áp dụng. Do đó, tiêu chí cần vừa chặt chẽ, vừa khả thi.

Để khung tiêu chí đi vào thực tiễn, bảo đảm hiệu quả, nhiều ý kiến cho rằng cần triển khai tham vấn rộng rãi doanh nghiệp để khung tiêu chí phản ánh đúng thực tế sản xuất. Bên cạnh đó, theo ông Cẩm, cần đơn giản hóa thủ tục chứng nhận, chi phí hợp lý, ứng dụng công nghệ số để tích hợp vào các thủ tục điện tử. Ngoài ra, cần tăng cường ứng dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc như mã QR, nền tảng số để minh bạch xuất xứ.

Việc Bộ Công thương xây dựng khung tiêu chí xác định xuất xứ hàng hóa cho thị trường nội địa không chỉ là bước đi mang tính pháp lý, mà còn là chiến lược dài hạn để bảo vệ người tiêu dùng, doanh nghiệp và thương hiệu quốc gia. Khi được áp dụng rộng rãi, bộ khung này sẽ giúp hàng Việt thực sự "sạch xuất xứ", minh bạch giá trị, tạo nền tảng cho niềm tin bền vững của người tiêu dùng và là động lực để hàng Việt vươn xa trên trường quốc tế.