Cơ hội, thách thức và con đường chuyển dịch xanh cho Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Đào Quang Bính – Phó Chủ tịch Hội đồng Biên tập, Tổng Thư ký Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy/Vietnam Economic Times nhấn mạnh, trong bối cảnh kinh tế Việt Nam duy trì đà tăng trưởng mạnh mẽ, nhu cầu năng lượng cho sản xuất, kinh doanh và đời sống người dân đang ngày một gia tăng. Đây là tín hiệu tích cực, cho thấy sự năng động của nền kinh tế trong giai đoạn phát triển mới.

Ông Đào Quang Bính - Phó Chủ tịch Hội đồng biên tập, Tổng Thư ký Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy/Vietnam Economic Times khẳng định công nghệ chính là “chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa tương lai xanh. 

Theo ông, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cùng với hàng loạt thách thức toàn cầu như ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng và tình trạng suy giảm tài nguyên thiên nhiên đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về một cuộc chuyển dịch năng lượng sâu rộng, toàn diện.

Ông Đào Quang Bính khẳng định, công nghệ chính là “chìa khóa vàng” để mở ra cánh cửa tương lai xanh, hướng đến sự phát triển bền vững trong lĩnh vực năng lượng.

Dẫn số liệu từ Bộ Công Thương, ông cho biết nhu cầu điện năng của Việt Nam dự báo sẽ tăng trung bình 8 - 10% mỗi năm trong vòng một thập kỷ tới. Trong khi đó, các nguồn năng lượng sơ cấp trong nước như thủy điện, than đá và dầu khí đang dần suy giảm, khiến Việt Nam ngày càng phụ thuộc vào nguồn nguyên, nhiên liệu nhập khẩu.

Đáng lưu ý, theo các chuyên gia kinh tế, Việt Nam được đánh giá là một trong những quốc gia chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu, với tổn thất kinh tế ước tính lên tới khoảng 3% GDP mỗi năm.

Thực tế này cho thấy, con đường phát triển năng lượng theo mô hình truyền thống vốn phụ thuộc phần lớn vào nhiên liệu hóa thạch đã không còn phù hợp với bối cảnh hiện nay. Ông Đào Quang Bính nhấn mạnh, đã đến lúc cần một tư duy đột phá, một hướng tiếp cận mới và một cuộc cách mạng thực sự trong lĩnh vực năng lượng. “Công nghệ chính là lời giải then chốt cho bài toán năng lượng bền vững,” ông khẳng định.

Đồng quan điểm tại Diễn đàn, TS. Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội nhận định, việc ứng dụng công nghệ hiện đại và chuyển đổi sang các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng mới không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu nhằm đảm bảo an ninh năng lượng, phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.

TS. Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội

Tại Hội nghị COP26, Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Để cụ thể hóa cam kết này, thời gian qua, nhiều chủ trương, chính sách quan trọng đã được ban hành và từng bước triển khai vào thực tiễn.

Theo TS. Tạ Đình Thi, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 55-NQ/TW ngày 11/02/2020 về định hướng Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó nhấn mạnh nhiệm vụ phát triển hạ tầng năng lượng bền vững, nâng cao nội lực ngành công nghiệp chế tạo và dịch vụ phục vụ ngành năng lượng. Hiện, Nghị quyết này đang được sơ kết để làm cơ sở ban hành một nghị quyết mới phù hợp với bối cảnh mới.

Về mặt lập pháp, Quốc hội đã thông qua hàng loạt văn bản quan trọng như Luật Điện lực (2024), Luật Năng lượng nguyên tử (vừa được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9 năm 2025); Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả (sửa đổi năm 2025) cùng Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo (2025). Bên cạnh đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đã ban hành Nghị quyết số 937/NQ-UBTVQH15 ngày 13/12/2023 về giám sát chuyên đề việc thực hiện chính sách, pháp luật phát triển năng lượng giai đoạn 2016 – 2021.

Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch điện VIII cùng bản điều chỉnh sau đó, trong đó đặt ra mục tiêu đầy kỳ vọng: đến năm 2030, tỷ lệ năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) đạt từ 28–36%, và tăng lên mức 74–75% vào năm 2050.

Để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển năng lượng bền vững trong bối cảnh mới, TS. Tạ Đình Thi – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội đề xuất 5 định hướng trọng tâm nhằm thúc đẩy năng lượng tái tạo và các công nghệ năng lượng mới gồm:

Thứ nhất, phát triển năng lượng tái tạo: Cần khai thác hiệu quả các tiềm năng sẵn có trong nước như điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối, đồng thời tạo điều kiện thu hút mạnh mẽ đầu tư tư nhân và quốc tế thông qua cơ chế minh bạch, ưu đãi và phù hợp với định hướng phát triển từng thời kỳ.

Thứ hai, phát triển công nghệ năng lượng tương lai: Tập trung nghiên cứu và ứng dụng các giải pháp như hydro xanh, amoniac xanh, hệ thống lưu trữ năng lượng (pin, thủy điện tích năng), công nghệ thu giữ carbon (CCS). Cùng với đó là việc từng bước triển khai sử dụng năng lượng nguyên tử và phát triển điện hạt nhân – những lĩnh vực Việt Nam đã có chủ trương rõ ràng.

Thứ ba, hiện đại hóa hạ tầng – lưới điện thông minh: Cần đầu tư nâng cấp lưới điện, đẩy mạnh ứng dụng AI và công nghệ số trong vận hành, đặc biệt khi tích hợp lượng lớn nguồn năng lượng tái tạo. Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là nền tảng chính trị quan trọng thúc đẩy toàn diện quá trình này trong mọi khâu của chuỗi cung ứng năng lượng.

Thứ tư, hoàn thiện thể chế: Ưu tiên tháo gỡ các "nút thắt" về cơ chế giá điện, chính sách ưu đãi đầu tư và phát triển tài chính xanh. Các luật mới được Quốc hội thông qua đã và đang cụ thể hóa chủ trương của Đảng, làm cơ sở để triển khai vào thực tiễn hiệu quả.

Thứ năm, phát triển hệ sinh thái công nghiệp năng lượng: Tập trung đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, nâng cao năng lực doanh nghiệp trong nước, đẩy mạnh nội địa hóa, tối ưu chi phí sản xuất và tiến tới làm chủ công nghệ, hướng đến mục tiêu xuất khẩu công nghệ trong tương lai.

PGS.TS Trần Đình Phong – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội cho rằng, việc hiện thực hóa các mục tiêu năng lượng đang đối mặt với nhiều thách thức như khó thu hút nhân tài, hạ tầng thử nghiệm hạn chế, thiếu sáng kiến quốc gia và đầu tư từ khu vực công nghiệp...

PGS.TS Trần Đình Phong – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội. 

Tại Diễn đàn, ông Trần Khánh Việt Dũng – Giám đốc HDF Energy Việt Nam – nhấn mạnh cần có hành lang pháp lý rõ ràng để thúc đẩy phát triển công nghệ hydrogen, góp phần hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Ông cũng đề xuất tháo gỡ các vướng mắc trong triển khai dự án năng lượng tái tạo.

Diễn đàn “Công nghệ năng lượng trong kỷ nguyên mới” khép lại với nhiều kiến nghị thực tiễn, cho thấy rõ cơ hội và thách thức đặt ra cho ngành năng lượng trong kỷ nguyên số. Công nghệ hiện đại, chính sách đồng bộ và hợp tác liên ngành sẽ là chìa khóa để Việt Nam tiến tới phát triển bền vững và hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.