Giải "cơn khát" nguyên phụ liệu cho dệt may, da giày

Nút thắt nguồn cung đòi hỏi lời giải

Ngành dệt may và da giày - túi xách hiện chiếm trên 20% kim ngạch xuất khẩu hàng hóa cả nước, với giá trị xuất khẩu năm 2024 đạt hơn 71 tỷ USD, trong đó, xuất khẩu dệt may đạt khoảng 40,3 tỷ USD; da giày – túi xách khoảng 31 tỷ USD.

Nửa đầu năm 2025, dệt may và da giày tiếp tục khẳng định vai trò “đầu tàu” xuất khẩu với kim ngạch hàng chục tỷ USD, đóng góp lớn vào tăng trưởng chung. Đơn hàng phục hồi mạnh tại các thị trường Mỹ, EU, Nhật Bản giúp doanh nghiệp có thêm cơ hội mở rộng quy mô sản xuất.

Tuy nhiên, phía sau sự tăng trưởng ấy là nghịch lý phân lớn nguyên phụ liệu vẫn phải nhập khẩu, trong đó bông, sợi, hóa chất, da...phụ thuộc vào xuất khẩu. Sự lệ thuộc này khiến ngành dễ bị tổn thương khi chi phí logistics biến động, chuỗi cung ứng toàn cầu đứt gãy hoặc các tiêu chuẩn mới về môi trường, phát thải trở thành rào cản kỹ thuật.

Những thách thức về xuất khẩu bền vững đang khiến nhà quản lý và doanh nghiệp "đau đầu" và điểm nghẽn lớn nhất vẫn nằm ở khâu thượng nguồn mang tên "nguyên phụ liệu". Ngành dệt may hiện phụ thuộc tới 60% nguyên phụ liệu nhập khẩu, đặc biệt là bông, xơ sợi tổng hợp và vải. Với ngành da giày, Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso) cho biết tỷ lệ nhập khẩu nguyên phụ liệu lên tới 70 - 75%, trong đó da thuộc, phụ kiện kim loại, đế giày và hóa chất chiếm phần lớn.

Theo Hiệp hội Dệt may Việt Nam (Vitas), riêng xơ, sợi, vải và phụ liệu nhập khẩu mỗi năm tiêu tốn khoảng 25–27 tỷ USD, khiến giá trị gia tăng của ngành còn thấp. Bên cạnh đó, việc phụ thuộc vào nguồn cung ngoài nước khiến doanh nghiệp Việt khó đáp ứng yêu cầu xuất xứ trong các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, đặc biệt là CPTPP và EVFTA. Ông Trương Văn Cẩm – Phó Chủ tịch Thường trực Vitas nhấn mạnh: "Nếu không chủ động được nguyên liệu, ngành dệt may khó tận dụng ưu đãi thuế quan trong các FTA và điều này ảnh hưởng đến chiến lược phát triển bền vững của ngành trong tương lai".

Số liệu của Tổng cục Hải quan cho thấy, 7 tháng năm 2025, kim ngạch nhập khẩu nguyên phụ liệu dệt may, da giày đạt khoảng 17,6 tỷ USD, tăng 5,4% so với cùng kỳ năm trước. Trong khi đó, xuất khẩu dệt may 7 tháng đạt 24,8 tỷ USD (+6,9%), da giày đạt 15,3 tỷ USD (+8,1%). Điều này phản ánh thực tế "xuất khẩu tăng nhưng giá trị gia tăng thấp" do phần lớn lợi nhuận nằm ở khâu thượng nguồn mà Việt Nam chưa làm chủ.

Thúc đẩy chuỗi cung ứng thượng nguồn, chuyển đổi xanh

Thực tế cho thấy, trong nhiều năm qua, các doanh nghiệp dệt may và da giày đã nỗ lực phát triển công nghiệp phụ trợ, song quy mô còn nhỏ lẻ, thiếu tính liên kết. Nhiều nhà máy sản xuất vải, da thuộc có công suất lớn nhưng không thể mở rộng vì thiếu đầu ra ổn định, trong khi doanh nghiệp xuất khẩu vẫn phải nhập khẩu với giá cao.

Trước tình hình đó, theo ông Nguyễn Đức Thuấn - Chủ tịch HĐQT TBS Group, đồng thời là Chủ tịch Lefaso cho rằng cần có một trung tâm giao dịch để kết nối các doanh nghiệp sản xuất nguyên liệu trong nước với các nhà xuất khẩu. Điều này không chỉ giúp giảm nhập khẩu mà còn hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng tốt hơn các ưu đãi từ EVFTA, CPTPP". 

Theo các chuyên gia, việc hình thành trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu thời trang trong nước được xem là giải pháp chiến lược và được kỳ vọng trở thành cú hích quan trọng để kết nối cung - cầu, thu hút nguồn cung cho khâu thượng nguồn của ngành dệt may và da giày Việt Nam. Đây cũng là bước đi nhằm giảm phụ thuộc nhập khẩu, nâng cao tính chủ động và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Ông Trương Văn Cẩm nhấn mạnh: "Nếu không chủ động được nguyên liệu, ngành dệt may khó tận dụng ưu đãi thuế quan trong các FTA. Trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu sẽ là công cụ hữu hiệu giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn cung trong nước, minh bạch giá cả và định hướng đầu tư cho thượng nguồn.

Ông Cẩm nói thêm đây là nền tảng để tăng tỷ lệ nội địa hóa và tham gia sâu vào chuỗi giá trị. Nếu có một trung tâm giao dịch hiện đại, minh bạch, doanh nghiệp sẽ dễ dàng tìm kiếm nguồn nguyên liệu trong nước, giảm rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng và từng bước nâng cao tỷ lệ nội địa hóa.

Có thể thấy, trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu nếu vận hành theo mô hình sàn thương mại kết hợp kho bãi và dịch vụ logistics sẽ tạo ra môi trường minh bạch, nơi nhà cung cấp, nhà sản xuất, nhà thiết kế và thương hiệu có thể kết nối trực tiếp. Qua đó, doanh nghiệp trong nước vừa tìm được nguồn cung ổn định, vừa tạo ra cầu nối để các nhà sản xuất nguyên liệu mạnh dạn đầu tư.

Tuy nhiên, để trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu thực sự phát huy hiệu quả, các chuyên gia cho rằng vẫn còn nhiều thách thức đặt ra. Thứ nhất, nguồn cung nguyên phụ liệu nội địa hiện còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu về chất lượng, tiêu chuẩn xanh và truy xuất nguồn gốc của các thị trường cao cấp. Thứ hai, hạ tầng logistics, đặc biệt là hệ thống kho bãi chuyên dụng cho nguyên phụ liệu thời trang, vẫn phân tán và thiếu đồng bộ.

Ngoài ra, thói quen giao dịch trực tiếp hoặc qua trung gian của nhiều doanh nghiệp cũng khiến việc thay đổi sang mô hình sàn giao dịch tập trung cần thời gian thích ứng. Vấn đề vốn đầu tư, cơ chế quản lý vận hành minh bạch và khả năng thu hút nhà cung cấp quốc tế cũng là rào cản không nhỏ.

Theo đại diện Vitas, Nhà nước cần sớm có chính sách khuyến khích đầu tư sản xuất nguyên phụ liệu trong nước, nhất là tại các khu công nghiệp dệt nhuộm, da giày tập trung gắn với phát triển xanh và bền vững. Đồng thời, nên có cơ chế ưu đãi tín dụng, hỗ trợ lãi suất cho doanh nghiệp tham gia trung tâm giao dịch, cũng như hoàn thiện hạ tầng logistics, kho vận gắn với số hóa. "Nếu được quy hoạch bài bản, có sự tham gia của Nhà nước, hiệp hội và doanh nghiệp, trung tâm giao dịch sẽ trở thành bệ đỡ cho ngành thời trang Việt Nam phát triển bền vững, tiến tới làm chủ khâu thượng nguồn và nâng cao giá trị gia tang", ông Cẩm nhấn mạnh.

Đặc biệt, xu thế tiêu dùng toàn cầu đang dịch chuyển mạnh sang các sản phẩm xanh, sạch, tuần hoàn. Các tập đoàn lớn tại châu Âu, Mỹ không chỉ đòi hỏi chất lượng mà còn yêu cầu khắt khe về dấu chân carbon và trách nhiệm xã hội. Nếu không chủ động chuỗi cung ứng, đặc biệt là nguyên phụ liệu đáp ứng chuẩn mực xanh, doanh nghiệp Việt sẽ khó giữ vững thị trường.

Do đó, các chuyên gia cho rằng, trung tâm nguyên phụ liệu vì thế cần định hướng trở thành “hạt nhân xanh” – nơi ưu tiên phát triển sợi tái chế, da nhân tạo thân thiện môi trường, hóa chất nhuộm ít phát thải. Song song, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ tín dụng xanh, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, nhằm biến lợi thế xuất khẩu thành giá trị bền vững.

Việc xây dựng trung tâm giao dịch nguyên phụ liệu thời trang không chỉ giải quyết bài toán nhập khẩu, mà còn góp phần định hình hệ sinh thái thời trang Việt Nam theo hướng chuyên nghiệp, minh bạch và bền vững. Khi chuỗi cung ứng trong nước được củng cố, doanh nghiệp sẽ tăng năng lực cạnh tranh, tận dụng tốt hơn các hiệp định thương mại tự do, và xa hơn là khẳng định vị thế Việt Nam như một trung tâm sản xuất - thiết kế thời trang của khu vực./.