Thiết lập "luồng xanh" để nông sản tăng tốc sang Trung Quốc

Nông sản Việt vào Trung Quốc vẫn bấp bênh

Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan Việt Nam, kim ngạch xuất khẩu 4 tháng đầu năm 2025 của nông lâm thủy sản Việt Nam - Trung Quốc ước đạt 5,07 tỷ USD, tăng 3,7% so với cùng kỳ năm 2024.

Trung Quốc luôn được xem là thị trường xuất khẩu chủ lực của nông sản Việt Nam, chiếm tỷ trọng lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản. Các mặt hàng như thanh long, vải thiều, mít, sầu riêng, nhãn và rau quả các loại chủ yếu xuất sang thị trường tỷ dân này với nhu cầu không ngừng tăng lên, đặc biệt khi tầng lớp trung lưu của Trung Quốc ngày càng lớn mạnh và thị hiếu tiêu dùng chuyển sang thực phẩm nhập khẩu chất lượng.

Tuy vậy, trong những năm qua, xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc không ít lần gặp khó khăn do các yếu tố như kiểm dịch chặt chẽ, quy định ngày càng siết chặt. Trung Quốc tăng cường kiểm tra dịch hại, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, quy chuẩn an toàn thực phẩm khiến doanh nghiệp Việt nhiều lần bị trả về hoặc lưu kho dài ngày. Bên cạnh đó, thủ tục hải quan phức tạp, thời gian chờ đợi kéo dài khiến doanh nghiệp mất nhiều thời gian chuẩn bị hồ sơ, giấy phép, chứng nhận xuất xứ, kiểm định khiến chi phí tăng, ảnh hưởng đến giá bán.

Đáng chú ý, tình trạng ùn ứ, tắc nghẽn tại các cửa khẩu, nhất là các cửa khẩu chính như Lạng Sơn, Móng Cái… hàng nghìn tấn nông sản bị tồn đọng, mất tươi ngon và thiệt hại kinh tế lớn. Thêm vào đó, nhiều loại thuế, quy chuẩn về nhãn mác, bao bì hay tiêu chuẩn xuất khẩu làm gia tăng áp lực lên doanh nghiệp nhỏ Việt Nam, khiến doanh nghiệp rất khó tiếp cận thị trường.

Chính những thách thức này khiến nhiều nông dân và doanh nghiệp không khỏi lo lắng, đặt câu hỏi: Làm sao để "đường đi" của nông sản vào Trung Quốc được thuận lợi hơn, giảm thiểu rủi ro và tăng sức cạnh tranh?

"Luồng xanh" giúp nông sản tăng tốc, thoát khỏi ách tắc

Trước những áp lực từ thị trường và thực trạng tắc nghẽn kéo dài, Việt Nam - Trung Quốc thống nhất thiết lập cơ chế "luồng xanh nông sản", ưu tiên thông quan nhanh tại cửa khẩu đối với các mặt hàng quả tươi khi vào vụ thu hoạch cao điểm. Đồng thời, tăng thời gian làm việc tại cửa khẩu trong mùa vụ (bao gồm cuối tuần và ngoài giờ hành chính) để đáp ứng nhu cầu thông quan tăng cao. Đây là cơ chế ưu tiên thông quan nhanh, dựa trên nền tảng dữ liệu số hóa và minh bạch quy trình kiểm dịch, nhằm giảm thiểu thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.

Những khó khăn về thủ tục, kiểm soát dịch bệnh và quy định kiểm định chất lượng vẫn đang là rào cản lớn khiến nông sản Việt chưa thể phát huy hết tiềm năng.

Theo đại diện Bộ Nông nghiệp và Môi trường, điểm nổi bật của "luồng xanh" là minh bạch, đồng bộ dữ liệu kiểm dịch, chứng nhận. Các cơ quan liên quan của Việt Nam và Trung Quốc kết nối hệ thống thông tin, cập nhật tự động hồ sơ kiểm định, giúp phía Trung Quốc dễ dàng đối chiếu và xét duyệt. Song song với đó, hàng hóa thuộc "luồng xanh" được xếp ưu tiên, giảm thiểu chờ đợi, bốc dỡ nhanh chóng, không phải kiểm tra thủ công từng lô; các đơn vị vận tải, doanh nghiệp xuất khẩu được hướng dẫn chuẩn bị hồ sơ đúng quy chuẩn, đảm bảo hồ sơ chuẩn xác ngay từ đầu; Hệ thống cũng giúp các bên giám sát chặt chất lượng hàng hóa, chống gian lận xuất xứ, hàng giả, nâng cao uy tín nông sản Việt.

Ông Nguyễn Thanh Bình, Giám đốc Công ty Xuất khẩu nông sản Thanh Bình chia sẻ, việc tham gia ‘luồng xanh’ sẽ giúp đơn hàng xuất sang Trung Quốc được thông quan nhanh chóng hơn, qua đó giảm chi phí lưu kho, vận tải. Nông sản không còn phải nằm "đắp chiếu" dài ngày, từ đó giảm thiểu thiệt hại về chất lượng và giá trị sản phẩm. "Điều này không chỉ giúp nông sản tươi ngon đến tay người tiêu dùng, giảm thiểu hao hụt, chất lượng ổn định mà còn tăng sức cạnh tranh cho hàng Việt trên thị trường quốc tế", ông Bình nhấn mạnh.

Theo chuyên gia kinh tế Nguyễn Minh Phong, "luồng xanh" không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà còn là bước tiến trong tư duy phát triển xuất khẩu. Việc giảm bớt rào cản hành chính, rút ngắn thời gian thông quan giúp các doanh nghiệp bớt áp lực vốn, tăng khả năng cạnh tranh và mở rộng xuất khẩu vào Trung Quốc cũng như những thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản...

Tuy nhiên, hiện nhiều cửa khẩu vẫn thiếu cơ sở vật chất hiện đại, không đủ năng lực xử lý nhanh các lô hàng lớn, gây ùn ứ khi lượng hàng tăng đột biến. Bên cạnh đó, chất lượng hàng hóa chưa đồng đều, còn nhiều doanh nghiệp và người nông dân chưa thực sự tuân thủ nghiêm quy chuẩn sản xuất, khiến có nhiều lô hàng bị trả về do không đạt tiêu chuẩn kiểm dịch. Hơn thế nữa, Trung Quốc ngày càng siết chặt quy chuẩn, đòi hỏi doanh nghiệp Việt phải nâng cấp công nghệ, cải tiến quy trình để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao.

Do đó, nước ta cần sớm tháo gỡ điểm nghẽn để phát huy hiệu quả tối đa "luồng xanh". Để ‘luồng xanh" vận hành hiệu quả bền vững, cần có sự đầu tư đồng bộ về cơ sở hạ tầng, công nghệ, hiện đại hóa cửa khẩu, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc số hóa, đồng thời tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức cho doanh nghiệp và người sản xuất. Nếu không, "luồng xanh" chỉ là giải pháp tình thế, khó giữ vững lợi thế lâu dài./.