Cảnh báo từ nghiên cứu đa quốc gia: Thực phẩm siêu chế biến làm tăng nguy cơ tử vong sớm

Theo nghiên cứu đăng tải trên tạp chí American Journal of Preventive Medicine (Tạp chí Y học Dự phòng Hoa Kỳ), được thực hiện bởi các nhà khoa học đến từ nhiều quốc gia và do nhà xuất bản Elsevier phát hành, tỷ lệ tử vong sớm do mọi nguyên nhân có liên quan mật thiết đến mức độ tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến (Ultra-Processed Food - UPF). Kết luận này được rút ra từ phân tích dữ liệu khảo sát dinh dưỡng quốc gia và thống kê tử vong tại tám quốc gia gồm Australia, Brazil, Canada, Chile, Colombia, Mexico, Anh và Mỹ.

Thực phẩm siêu chế biến là các sản phẩm công nghiệp được sản xuất chủ yếu từ các thành phần được chiết xuất, tinh luyện từ thực phẩm hoặc tổng hợp trong phòng thí nghiệm. Chúng thường chứa ít hoặc không có nguyên liệu thô, tự nhiên và được thiết kế để tiện lợi, ăn liền hoặc chỉ cần làm nóng nhanh. Đặc trưng của UPF là thành phần đa dạng các chất phụ gia, từ chất tạo màu, hương liệu nhân tạo, chất ngọt tổng hợp cho tới các chất nhũ hóa, chất tạo kết cấu… khiến thực phẩm trở nên hấp dẫn hơn nhưng đồng thời làm biến đổi hoàn toàn bản chất tự nhiên vốn có.

(Ảnh: iStock)

Các nhà khoa học nhấn mạnh rằng những tác động tiêu cực của UPF lên sức khỏe con người vượt xa ảnh hưởng của từng thành phần riêng lẻ như muối, đường hay chất béo bão hòa. Quá trình chế biến công nghiệp đã tạo nên một mô hình thực phẩm không chỉ nghèo dinh dưỡng mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây bệnh. Chính sự thay đổi này mới là yếu tố then chốt làm gia tăng gánh nặng bệnh tật và tử vong.

Khác với nhiều nghiên cứu trước đó vốn chỉ tập trung vào từng yếu tố dinh dưỡng riêng biệt, nghiên cứu mới này đã mô hình hóa dữ liệu thực tế một cách toàn diện, kết hợp giữa các mô hình ăn uống và dữ liệu tử vong theo quốc gia. Kết quả cho thấy, cứ mỗi 10% gia tăng tỷ lệ UPF trong khẩu phần ăn sẽ làm tăng 3% nguy cơ tử vong do mọi nguyên nhân. Đáng chú ý, mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng này xuất hiện đồng đều ở cả tám quốc gia được nghiên cứu, bất kể đặc điểm kinh tế, dân số hay mức độ phát triển.

Tiêu thụ UPF với tần suất cao không chỉ làm gia tăng nguy cơ tử vong mà còn liên quan đến ít nhất 32 loại bệnh khác nhau. Các bệnh lý phổ biến được nhắc đến gồm béo phì, tiểu đường tuýp 2, bệnh tim mạch, một số loại ung thư và cả các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm. Ngoài ra, UPF cũng là tác nhân được cho là làm tăng tình trạng viêm mạn tính và rối loạn chuyển hóa trong cơ thể, góp phần vào sự phát triển âm thầm nhưng dai dẳng của bệnh tật.

Dù nghiên cứu không đi sâu vào một nhóm thực phẩm cụ thể, nhưng UPF thường bao gồm những món quen thuộc trong đời sống hiện đại như mì ăn liền, bánh snack, xúc xích, nước ngọt có gas, bánh quy, các loại đồ ăn nhanh đóng gói sẵn… Với tiện lợi là điểm mạnh, những sản phẩm này đang dần thay thế bữa ăn truyền thống được chế biến từ thực phẩm tươi – điều khiến các chuyên gia dinh dưỡng ngày càng lo ngại.

Trước những phát hiện quan trọng từ nghiên cứu, giới khoa học kêu gọi cộng đồng quốc tế khẩn trương hành động nhằm hạn chế tiêu thụ thực phẩm siêu chế biến. Giải pháp được đề xuất bao gồm xây dựng các chính sách quản lý thực phẩm hiệu quả hơn, tăng cường nhãn cảnh báo dinh dưỡng, áp thuế với UPF tương tự như đồ uống có đường, đồng thời khuyến khích người dân quay trở lại thói quen ăn uống với thực phẩm nguyên bản, chế biến tối thiểu.

Đây là lần đầu tiên một nghiên cứu có thể ước lượng quy mô tử vong toàn cầu do thực phẩm siêu chế biến. Và một lần nữa, kết luận này trở thành hồi chuông cảnh báo cấp thiết đối với chính phủ các nước cũng như từng cá nhân, rằng những lựa chọn trên bàn ăn hàng ngày không đơn thuần là vấn đề khẩu vị mà còn liên quan mật thiết đến sinh mạng và chất lượng cuộc sống lâu dài./.