Trào lưu Mukbang có gây hại cho sức khỏe?

Bản phân tích toàn diện do Tạp chí Nghiên cứu Y học Internet (Journal of Medical Internet Research – JMIR) thực hiện đang thu hút sự quan tâm từ cộng đồng khoa học và công chúng, khi lần đầu tiên hệ thống hóa các tác động của hiện tượng Mukbang – hình thức phát trực tuyến (livestream) cảnh ăn uống khối lượng lớn thực phẩm – đối với sức khỏe thể chất và tâm lý người xem.

Mukbang, từ gốc tiếng Hàn ghép bởi "meokneun" (ăn) và "bangsong" (phát sóng), đã trở thành một trào lưu bùng nổ trên YouTube, TikTok và các nền tảng video trong gần một thập kỷ qua. Trong các video mukbang, người trình bày thường ăn lượng thực phẩm khổng lồ trước máy quay, kết hợp âm thanh ăn uống rõ rệt (ASMR) cùng các bình luận tương tác trực tiếp.

Ban đầu được xem là hình thức giải trí thú vị và giúp giải tỏa cảm giác cô đơn – đặc biệt trong bối cảnh giãn cách xã hội do đại dịch COVID-19 – Mukbang ngày càng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các chuyên gia khi số lượng người tham gia, nhất là giới trẻ, tăng mạnh trong thời gian gần đây.

Báo cáo của JMIR là công trình phân tích tổng hợp đầu tiên trên thế giới, tổng kết 53 nghiên cứu từ nhiều quốc gia khác nhau về ảnh hưởng của Mukbang đến hành vi ăn uống, sức khỏe thể chất và tâm lý người xem. Nhóm nghiên cứu khẳng định mục tiêu là cung cấp một cái nhìn toàn diện, khách quan và dựa trên cơ sở khoa học để đánh giá trào lưu này.

(Ảnh: Kieanna)

Kết quả cho thấy Mukbang có cả lợi ích tiềm năng lẫn những hệ lụy đáng lo ngại.

Về mặt tích cực, một số người – đặc biệt là những ai sống một mình hoặc đang trải qua vấn đề tâm lý – cho biết việc xem Mukbang giúp họ giảm cảm giác cô đơn, mang lại cảm giác gần gũi và kết nối xã hội. Đáng chú ý, một số bệnh nhân rối loạn ăn uống như chán ăn (anorexia nervosa) còn cho biết họ cảm thấy thèm ăn trở lại khi nhìn thấy người khác ăn uống một cách ngon miệng trong các video Mukbang.

Tuy nhiên, mặt trái của Mukbang cũng không thể xem nhẹ. Việc tiếp xúc thường xuyên với nội dung này có thể dẫn đến hành vi ăn uống không kiểm soát, tạo ra nhận thức sai lệch về khẩu phần ăn và thúc đẩy thói quen ăn uống theo cảm xúc (emotional eating). Khán giả trẻ, đặc biệt là thanh thiếu niên, có nguy cơ cao bắt chước những hành vi ăn uống thiếu khoa học, dẫn đến thừa cân, béo phì, rối loạn chuyển hóa và các vấn đề tâm lý như ám ảnh về hình thể hoặc rối loạn ăn uống.

Tiến sĩ Aiko Nakamura – chuyên gia tâm lý học hành vi tại Đại học Tokyo, đồng tác giả của nghiên cứu – nhấn mạnh: "Mukbang không chỉ đơn thuần là một trào lưu giải trí. Nó có ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi tiêu dùng và sức khỏe cộng đồng. Chúng tôi kêu gọi có các hướng dẫn cụ thể về nội dung ăn uống trên mạng, nhất là với nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như trẻ vị thành niên hoặc những người từng có tiền sử rối loạn ăn uống."

Một điểm đáng lưu ý khác trong báo cáo là sự thiếu kiểm soát về mặt đạo đức và nội dung trong các video mukbang. Không ít người sáng tạo nội dung vì chạy theo lượt xem đã lựa chọn hình thức ăn uống cực đoan: ăn quá cay, quá nhiều, quá nhanh, hoặc tham gia các thử thách ăn uống nguy hiểm. Đã có những trường hợp người thực hiện mukbang gặp vấn đề tiêu hóa nghiêm trọng, thậm chí tử vong vì ngộ độc hoặc tắc nghẽn đường thở.

Hiện tại, các nền tảng lớn như YouTube, TikTok vẫn chưa có quy định rõ ràng nào liên quan đến Mukbang, khiến trẻ em và thanh thiếu niên có thể dễ dàng tiếp cận nội dung này mà không có bất kỳ cảnh báo nào. Báo cáo của JMIR cho rằng cần sự vào cuộc đồng bộ của các cơ quan quản lý truyền thông, tổ chức y tế và cả nhà trường nhằm tăng cường nhận thức, trang bị kiến thức và kỹ năng sử dụng nội dung số một cách an toàn.

(Ảnh minh họa)

Dựa trên kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả đưa ra một số khuyến nghị cụ thể:

Tăng cường giáo dục truyền thông số: Người dùng, đặc biệt là giới trẻ, cần được trang bị kỹ năng phân tích và nhận diện các nội dung liên quan đến ăn uống có nguy cơ gây hại.

Áp dụng cảnh báo sức khỏe: Các nền tảng phát trực tuyến nên xem xét hiển thị thông báo cảnh báo hoặc thông tin dinh dưỡng bên cạnh các video Mukbang mang tính cực đoan.

Thúc đẩy hợp tác liên ngành: Các chuyên gia tâm lý, bác sĩ dinh dưỡng và nhà nghiên cứu truyền thông nên phối hợp để tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu và đưa ra khuyến nghị phù hợp.

Cung cấp dịch vụ hỗ trợ tâm lý: Đặc biệt là cho những cá nhân bị ảnh hưởng tiêu cực từ nội dung Mukbang, chẳng hạn như rối loạn ăn uống hoặc rối loạn lo âu xã hội.

Mukbang – dù xuất phát từ nhu cầu giải trí và kết nối – giờ đây đang dần bộc lộ những hệ lụy phức tạp đến sức khỏe cộng đồng. Nghiên cứu từ JMIR là lời nhắc nhở rằng trong thời đại nội dung số chi phối hành vi đời thực, việc đánh giá một trào lưu không thể chỉ dựa vào độ phổ biến hay số lượt xem.

Điều quan trọng là mỗi người dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần được trang bị kiến thức và kỹ năng để trở thành người tiêu dùng nội dung thông minh, có chọn lọc. Mukbang không phải là “thủ phạm” gây hại, nhưng nếu vượt qua giới hạn an toàn, nó hoàn toàn có thể trở thành mối đe dọa đối với sức khỏe cộng đồng./.