Xã hội hóa giáo dục: Đòn bẩy thúc đẩy đổi mới, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra mạnh mẽ, giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải đổi mới căn bản, toàn diện để thực hiện sứ mệnh “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài”.

Thời gian qua, chủ trương xã hội hóa giáo dục đã được thể hiện rõ nét trong các văn bản chỉ đạo quan trọng của Đảng, Quốc hội và Chính phủ. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa XI) đã thông qua Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. 

Quốc hội cũng đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28/11/2014 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông. Ngày 27/3/2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa. Gần đây nhất, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 91-KL/TW ngày 12/8/2024 với tám nhiệm vụ trọng tâm để tiếp tục thực hiện Nghị quyết 29. Chính phủ cũng đã có Nghị quyết số 51/NQ-CP ngày 18/3/2025 triển khai chương trình hành động cụ thể.

Từ năm học 2020 - 2021, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 được triển khai với định hướng chuyển từ “dạy chữ” sang “dạy người”, chú trọng phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Chương trình này cũng tăng cường kỹ năng sống, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; mở rộng môn học tự chọn theo sở thích và định hướng nghề nghiệp của học sinh; đồng thời đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá theo hướng hỗ trợ sự tiến bộ cá nhân.

Các trường học và giáo viên hiện nay được trao quyền chủ động trong việc chọn sách giáo khoa, xây dựng kế hoạch giáo dục phù hợp với điều kiện thực tiễn. Việc xã hội hóa sách giáo khoa đã đưa đến nhiều lựa chọn, mở rộng tư duy giáo dục và khuyến khích sự sáng tạo trong giảng dạy. Từ thế độc quyền với một bộ sách duy nhất do Nhà nước biên soạn, hiện đã có ba bộ sách giáo khoa chính là “Kết nối tri thức với cuộc sống”, “Chân trời sáng tạo” và “Cánh Diều”, cùng hàng trăm đầu sách khác được đưa vào sử dụng trong các nhà trường.

Việc xã hội hóa sách giáo khoa không chỉ làm phong phú tài liệu học tập, nâng cao chất lượng dạy và học mà còn giảm áp lực ngân sách cho Nhà nước, thúc đẩy phát triển tài liệu số, mở rộng ứng dụng công nghệ vào quá trình dạy học. Sự tham gia của nhiều nhà xuất bản, chuyên gia, giáo viên vào quá trình biên soạn đã huy động được lượng lớn trí tuệ xã hội, góp phần nâng cao chất lượng học liệu và khơi dậy tinh thần đổi mới, cạnh tranh lành mạnh.

Theo Thạc sĩ Trần Thị Mai, Phó Trưởng khoa Giáo dục Tiểu học – Trường Bồi dưỡng cán bộ Giáo dục Hà Nội, việc có nhiều bộ sách giáo khoa là bước tiến tích cực, giúp giáo viên chủ động chọn lựa tài liệu phù hợp với học sinh và điều kiện giảng dạy. Đồng thời, cơ chế cạnh tranh khuyến khích sự sáng tạo trong biên soạn sách, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, bà cũng chỉ ra rằng việc đa dạng sách giáo khoa cũng tạo ra thách thức trong kiểm tra, đánh giá, đòi hỏi giáo viên phải nghiên cứu kỹ lưỡng, có sự hỗ trợ chuyên môn đầy đủ.

Chia sẻ thêm, Thạc sĩ Trần Thị Mai cho biết Trường Bồi dưỡng cán bộ Giáo dục Hà Nội đang đồng hành cùng giáo viên trong quá trình bồi dưỡng chuyên môn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong xây dựng kế hoạch giáo dục, triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới. Đây là những hỗ trợ thiết thực để giáo viên phát huy tối đa hiệu quả của sách giáo khoa như một công cụ dạy học.

Không chỉ dừng lại ở sách giáo khoa, xã hội hóa giáo dục còn góp phần cải thiện toàn diện hệ thống giáo dục về cơ sở vật chất và chất lượng đào tạo. Mạng lưới trường ngoài công lập ngày càng mở rộng, với hàng nghìn trường tư thục, hàng chục nghìn nhóm lớp mầm non tư nhân và các trường đại học tư thục ngày càng khẳng định vị thế trong hệ thống giáo dục đại học.

Trên thế giới, xã hội hóa giáo dục không phải là điều mới mẻ. Tại Mỹ, mô hình “charter school” – trường công đặc cách do tư nhân quản lý, chính phủ tài trợ – rất phổ biến. Các nước Bắc Âu như Phần Lan, Thụy Điển, Na Uy lại xây dựng hệ thống giáo dục công miễn phí, chất lượng cao, trên nền tảng hợp tác giữa Nhà nước và cộng đồng. Tại Nhật Bản, Hàn Quốc, các tập đoàn và doanh nghiệp cũng đóng vai trò tích cực trong tài trợ và đào tạo kỹ thuật, đặc biệt ở bậc trung học và đại học.

Tại Việt Nam, xu hướng xã hội hóa giáo dục đang ngày càng rõ nét. Hệ thống trường ngoài công lập phát triển mạnh, trong khi ở các cơ sở công lập, xã hội hóa góp phần xây dựng cơ sở vật chất khang trang, tạo điều kiện học tập tốt hơn cho học sinh. Dù vậy, xã hội hóa không đồng nghĩa với thương mại hóa. Đó là quá trình huy động sự tham gia rộng rãi của toàn xã hội một cách minh bạch, có trách nhiệm vào sự nghiệp giáo dục.

Trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh toàn cầu, việc đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục theo hướng công bằng, hiệu quả và nhân văn sẽ là bước đi cần thiết để hiện thực hóa tầm nhìn về một nền giáo dục khai phóng, hiện đại và bền vững./.